Ölüm ve Yas Nedir?
Ölüm, organlarla var olan biyolojik varlığın sona ermesidir. Ölen için biyolojik varoluş sona erdiğinde, kalanlar için yas süreci başlar. Yas , bireyin kayba karşı duygusal, fiziksel, bilişsel ve davranışsal başa çıkma tepkilerini temsil eden bir kavramdır. Ölen kişi hakkında bitmemiş planları ve hayalleri içerir. Araştırmalar, yas sürecinin altı aşamadan oluştuğunu göstermiştir. Bu aşamaları yaşama sırası kişilere göre değişkenlik gösterebilmektedir.
Yasın Aşamaları;
- İnkar
- Şiddetli Kızgınlık ve Öfke
- Pazarlık
- Depresyon
- Kabul
- Umut
Çocuklar Yas Sürecini Yetişkinlerden Farklı Yaşamaktadırlar
Yas tepkileri çocuklarda farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bazı çocuklar ağlama, alt ıslatma ve ya birçok davranış belirtisi gösterirken bazı çocuklar kayıp sonrası tedirginlik yaşadığında bunu uzun süre dışarıya gösteremeyebilirler. Bu süreçte yakın çevre ile çocuğun bağlantıda olması sözel ya da sözel olmayan etkileşim içinde kalması çok önemlidir. Çocuk yakınlık kurduğu kişilerle etkileşimini ve iletişimini devam ettirirse kendini güvenli hisseder ve aile içinde güçlü bağların oluşmasıyla kendini desteklenmiş hisseder. Bu da yas sürecini daha sağlıklı atlatmasına yardımcı olur. Çocuklar yas sürecinde kaybettikleri kişiyi hatırlamaya ve onlarla ilgili konuşmaya, paylaşımlarda bulunmaya ihtiyaç duyarlar. O nedenle kayıp yaşadığı kişi hakkında yad etmek çocuğun kaybını kabullenmesinde de yardımcı olur.
Yaş gruplarına göre çocuklarda ölüm ve yas
5 yaş ve altı
- ‘Kardeşim ne zaman gelecek?’ , ‘ Babamın mezarına biraz ayran götürelim mi?’ gibi sorular sorar çünkü ölümün son olduğunun farkında değillerdir. Ölen kişinin tekrar geri geleceğini düşünürler.
- Gündelik zamanları tekrar eden döngüsel faaliyetlerden oluştuğu için okul öncesi dönemde çocuklar zamanı da döngüsel algılarlar. Onlara göre ölüm de bu şekildedir ; yaşarız, ölürüz ve sonra tekrar yaşarız..
- ‘Cennete giden otobüse nereden binebiliriz?’ Ölüme ilgili soyut açıklamaları anlamakta zorlanır.
- Kendilerini her şeyin merkezinde hissederler, duygu ve düşüncelerinde olağanüstü bir güç olduğuna inanırlar. Bu sebeple etraflarında olan olaylara kendi düşüncelerinin, duygularının, isteklerinin ve eylemlerinin yol açtığını düşünürler.
5-10 yaş arası
- Biraz daha büyüdükçe ölümün geri dönülmez oluşunu ve tüm yaşam işlevlerinin sonlandığını anlamaya başlarlar.
- Küçük çocuklarda olduğu gibi bu yaştaki çocukların da düşünceleri somut düzeydedir ve yas kavramını anlamlandırabilmeleri için somut ifadelere ihtiyaç duyarlar.
- Başkalarını anlayabilme yetileri arttığı için ana-babalarını veya kardeşlerini kaybeden arkadaşlarına daha fazla merhamet duyarlar.
10 yaş ve sonrası
- 10 yaşından sonra çocuk ölüm kavramını zaman geçtikçe daha soyut olarak algılayabilir ve kayıp kavramının uzun süreli sonuçlarını daha iyi görebilirler.
- Bu yaşlarda ortaya çıkan hızlı ve çok yoğun biyolojik, psikolojik ve sosyal değişmelerin yanı sıra ölümler de oldukça şiddetli tepkilere yol açar.
- Bu yaşlarda çocuklar, ölümü soyut bir düşünce olarak anlamlandırabilir ve bu durumu evrensel, kaçınılmaz olarak algıladıkları için kendilerinin başına da gelebileceğini fark ederler. Bu sebeple ölümü düşünmeyi engellerler.
Uzm.Psk.Dan.Buse ARI
Kaynakça:
- Çakar,F. (2017) Yaşam Dönemleri ve Uyum Sorunları, Ankara,Pegem Akademi, s.91-94
- Dyregrov, A. (2000) Çocuk, Kayıplar ve Yas ( Yetişkinler İçin El Kitabı), , Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 20, 1. Basım, Ankara
- Yılmaz,M. (2014) Growth Through Traumatıc Loss: The Effect Of Grıef Related Factors, Copıng And Personalıty On Posttraumatıc Growth
- ”Çocuk ve Ölüm” (2014). Pedagoji Derneği
